INL Schatkamer van de Nederlandse taal
Nieuwsbrief • februari 2012
 
Inhoudsopgave:
Fris als februari • Nederhop: meer dan 'doekoe' en 'watskeburt'
De etymologie van 'kaars'-woorden
KB digitaliseert jaargangen NRC Handelsblad
Munten en hun namen
Brieven als buit • Het lemmatiseren van brieven uit de 17e en 18e eeuw
Spreekwoorden over geld (deel twee)
Agenda
Nieuws
Colofon
Fris als februari • Nederhop: meer dan 'doekoe' en 'watskeburt'
Genre in opkomst

Nederhop, Nederlandstalige hiphop, is populair. Halverwege de jaren tachtig begonnen de Osdorp Posse en Extince met rappen in hun ‘moerstaal’; nu is het genre steeds meer in opkomst. Altijd als er over nederhop wordt geschreven, gaat het over het gebruik van woorden als doekoe ‘geld’ en patta’s ‘sportschoenen; sneakers’ en wordt de tekst van Watskeburt eindeloos bestudeerd. En er is altijd gemopper over de vermeende verheerlijking van geweld, het onvriendelijk behandelen van vrouwen, en over vuilbekkerij in de hiphop in het algemeen.

Wordt er in de nederhop dan niet gescholden? Jazeker.  En worden er dan niet veel straattaalwoorden gebruikt als tori ‘verhaal’, whoella ‘ik zweer/ik zweer het’ en wazzup ‘hoe gaat het’? Ja hoor, dat ook. Maar er is zoveel meer over nederhop te melden.

> Lees verder
De etymologie van 'kaars'-woorden
Een kaars zonder kaars

Het INL ontvangt regelmatig informatie over oudere woorden en uitdrukkingen. Zo kwam van een lezer uit Vlaams-Brabant informatie over een betekenis van keerse (kaars) waar het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW, artikel KERSE (I)), vraagtekens bij had geplaatst.

Hij haalde de 19e-eeuwse Brusselse archivaris Wauters aan, die in publicaties over de “Grote ommegang” (een soort processie) in Brussel in 1516 dit woord had vermeld.

> Lees verder
KB digitaliseert jaargangen NRC Handelsblad

De KB zal de complete jaargangen van NRC Handelsblad vanaf het eerste nummer in 1970 tot 1995 digitaliseren. De kranten komen volledig doorzoekbaar beschikbaar op de website 'Historische Kranten' van de KB.

> Lees verder
Munten en hun namen
Van vele muntstelsels naar één muntstelsel

In vroeger tijden hadden gewesten elk hun eigen muntstelsel. Nog weer later werden dat nationale stelsels. De euro, één muntstelsel voor alle Europese landen, komt dus van ver. Steeds speelden ook de namen en waarden van buitenlandse munten een rol. De vele namen voor de munten in ons taalgebied (en voor de waarde die zij vertegenwoordigden) getuigen van die gevarieerde historische werkelijkheid. In dit artikel een kleine greep uit de enorme collectie Nederlandse muntnamen. Soms waren het officiële namen, vaak ook vondsten die in het dagelijks gebruik ontstonden, zoals het oude en nog steeds gebruikte dubbeltje.

> Lees verder
Brieven als buit • Het lemmatiseren van brieven uit de 17e en 18e eeuw
Vanaf begin februari zijn Marijke Mooijaart en Nina Bouwmeester (allebei werkzaam voor het INL) bezig met het lemmatiseren van zo’n duizend brieven uit de 17e en 18e eeuw. Lemmatiseren wil zeggen dat aan alle woorden en woordvormen een moderne standaardvorm wordt gehecht, zodat de teksten gemakkelijk doorzoekbaar worden.
> Lees verder
Spreekwoorden over geld (deel twee)

Hij verdient zijn geld met de schuine deur

Vanouds betekent achter de schuine deur ‘in de lommerd (pandjeshuis, bank van lening)’. De uitdrukking vinden we vanaf de negentiende eeuw. Waarschijnlijk is met schuine deur bedoeld: de deur die op een kier staat, zodat men er onopgemerkt naar binnen kan gaan: niemand hangt immers aan de grote klok dat hij de lommerd moet bezoeken. De uitdrukking zijn geld verdienen met de schuine deur is in de bekende bronnen niet te vinden. Bedoeld is misschien: hij komt aan zijn geld door zijn spullen te belenen, of door als pandjesbaas te werken. Op internet wordt echter als verklaring gegeven: hij is een pooier, dus: hij verdient zijn geld door een hoerenkast te runnen. Ook bij die betekenis kan gelden dat de deur op een kier staat en de klanten er stilletjes naar binnen kunnen. Hoerenkast of lommerd: beide zaken waar geld mee gemoeid is en die men niet graag openlijk bezoekt.

Nu gaat de boter geld kosten

Deze uitdrukking is niet precies zo in de oudere bronnen te vinden. Volgens moderne internetverklaringen zou het betekenen: nu valt de beslissing, of: nu is het beslissende ogenblik aangebroken. Een verklaring is lastig. Misschien is het een combinatie van oudere uitdrukkingen:

In Harrebomee:

De boter zal geld kosten. Dit betekent waarschijnlijk: alles kost geld, nu komt het op betalen aan.

Het gaat om de boter. De woordenboeken zeggen 'Men zegt dit bij het spel, wanneer elke der beide partijen eens gewonnen heeft, en het derde spel beslissen moet'. Hiermee wordt bedoeld: de echte winnaar krijgt de boter (ofwel geld om een luxeproduct als boter te kopen)

Geld wat plat is, maakt droog wat nat is

Dit spreekwoord is maar één keer gevonden, misschien een vondst van een creatieve taalgebruiker die varieerde op het bekende spreekwoord: Het geld, dat stom is, maakt recht, wat krom is (soms nog met de toevoeging: En sneêg (= snedig, slim),  wat dom is). Dat betekent: met geld kan men alle slechte eigenschappen goedmaken en alle misstanden wegpoetsen. De incidentele variant Geld wat plat is, maakt droog wat nat is betekent volgens het woordenboek: met plat geld (munten, bankbiljetten) kun je waterwerken aanleggen zoals dijken en gemalen, zodat we droge voeten houden. Heel actueel dus!

Taalbijeenkomsten
Agenda

17 februari

Afscheidscollege dhr. prof. dr. W.J.J. Honselaar, bijzonder hoogleraar Culturele relaties Nederland - Oost-Europa: Het volledige woordenboek

Meer informatie

7 maart

Taaltalent, symposium over Woordenschat · Taaltalent is een programma dat beoogt de taaltalenten van kinderen in de voorschoolse periode en in het primair onderwijs op te sporen en tot ontwikkeling te brengen. Het Expertisecentrum Nederlands organiseert samen met de Radboud Universiteit Nijmegen dit symposium.

Meer informatie

17 maart

Vierde Vlaamse Dialectendag · De Vlaamse Dialectendag is een tweejaarlijkse ontmoetingsdag voor dialectverenigingen en dialectliefhebbers, georganiseerd door Variaties vzw, koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in Vlaanderen. Met lezingen, workshops, infomarkt en muziek.

Meer informatie

25 april

Kiliaanlezing, INL

Nieuws

Biografisch Woordenboek van Nederland

Het Biografisch Woordenboek van Nederland (BWN) is een wetenschappelijk naslagwerk, waarin korte levensbeschrijvingen zijn opgenomen van personen die zich in het recente of verre verleden op enigerlei wijze hebben onderscheiden. Deze levensbeschrijvingen zijn geschreven door een groot aantal deskundige auteurs.

De digitale versie van het Biografisch Woordenboek van Nederland is toegankelijk gemaakt in een gezamenlijk project van het voormalige Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.

Meer informatie

Een Drentse spellingchecker

Het Huus van de Taol heeft een Drentse spellingchecker gepresenteerd. Het is een computerprogramma voor mensen die in het Drents willen schrijven.

De spellingchecker is gekoppeld aan het Drentse woordenboek en kijkt geschreven teksten na op fouten en geeft verbeteringsvoorstellen.

Spellingchecker

Ook biedt Huus van de Toal een woordenboek van de Drentse dialecten.

Woordenboek Drentse dialecten

Colofon

Redactie

Jasperina Furman · Katrien Van pellicom · Rob van Strien · Karin van Weerlee 

Auteurs

Fris als februari! · Nederhop: meer dan 'doekoe' en 'watskeburt' · Vivien Waszink

De etymologie van kaars-woorden · Marijke Mooijaart

Spreekwoorden over geld (deel twee) · Marijke Mooijaart

Munten en hun namen · Marijke Mooijaart

Brieven als buit · Het lemmatiseren van brieven uit de 17e en 18e eeuw · Nina Bouwmeester

Vragen?

info@inl.nl